Βιβλίο: Η επανάσταση του Νοέμβρη 1918 στη Γερμανία

[get it!]

Γιατί να διαβάσει κανείς για την ιστορία μιας αποτυχημένης επανάστασης;

Μα φυσικά γιατί χωρίς τα συμπεράσματα από τις ήττες, δε μπορείς να ελπίζεις και σε μελλοντικές νίκες.
Και επιπλέον γιατί στην επανάσταση του ’18 στη Γερμανία φαίνεται για πρώτη φορά τόσο έντονα ένα στοιχείο που κατά τη γνώμη μου από τότε υπάρχει όλο και πιο έντονα σε όλα τα κοινωνικά ξεσπάσματα στις δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες: Η προσαρμοστικότητα της αστικής τάξης, ώστε να στρέψει τις κοινωνικές εκρήξεις ή επαναστάσεις σε -σχετικά- ανώδυνες κατευθύνσεις, ή εν πάσει περιπτώσει μακριά από το ποιοτικό άλμα, αυτό της ανατροπής της.
Τουλάχιστον εγώ αυτό ήταν το βασικότερο που είδα μέσα από το συγκεκριμένο βιβλίο.

Τί συνέβη λοιπόν στη Γερμανία στα τέλη του 1918 – αρχές του 1919;

Από τις αρχές του 1918 η εργατική τάξη της χώρας ξεκινά μαζικές απεργίες απαιτώντας ειρήνη (ο α’ παγκόσμιος συνεχιζόταν ακόμη και η Γερμανία πρωταγωνιστούσε). Στη πορεία, και με έντονη την επίδραση από το πρόσφατο νικηφόρο παράδειγμα της ΕΣΣΔ, όσο προχωρούν και εντείνονται οι κινητοποιήσεις, τόσο βαθαίνουν σε αιτήματα και σε “δομή”. Από τη μία όλο και περισσότερο τα αιτήματα κατευθύνονται ενάντια στην κυβέρνηση και τον Κάιζερ, από την άλλη δημιουργούνται εργατικά συμβούλια.
Έτσι φτάνουμε στο Νοέμβρη. Τότε ναύτες του πολεμικού στόλου στην πόλη Kiel αρνούνται να αποπλεύσουν προς μια βέβαιη σφαγή τους. Συλλαμβάνονται, οι υπόλοιποι ναύτες ξεσηκώνονται απαιτώντας την απελευθέρωσή τους, μαζί τους συντάσσονται με απεργίες όλοι οι εργάτες της πόλης και μέσα σε λίγες μέρες η πόλη βρίσκεται κατειλημμένη από τους εξεγερμένους ναύτες και τα συμβούλια τους, καθώς και από τους εξεγερμένους εργάτες και τα συμβούλιά τους.
Αυτή είναι η σπίθα που τους επόμενους μήνες κάνει να ξεπηδούν παρόμοιες καταστάσεις σε όλη την επικράτεια της Γερμανίας.

Όμως τί έχουμε εκείνη τη στιγμή από την άρχουσα τάξη της χώρας;

Δεν έχουμε μια “καταστολή με κάθε μέσο και με κάθε δύναμη”, η οποία πιθανότατα θα έκανε να ξεπηδήσουν την ίδια στιγμή παρόμοιες εξεγέρσεις σε όλες τις μεγάλες πόλεις.
Η άρχουσα τάξη της Γερμανίας είχε πάρει κι αυτή το μάθημά της από την ίδρυση της ΕΣΣΔ όπως φάνηκε. Κι έτσι παίζει ένα άλλο, πολύ πιο ύπουλο χαρτί:
Σοσιαλδημοκρατία, ή, όπως θα λέγαμε και με τον Jchrist, ΠΑΣΟΚ σκατά.
Στην πόλη μεταβαίνει ο σοσιαλδημοκράτης βουλευτής Gustav Noske, με σκοπό, μαζί με όλο το Σοσιαλιστικό Κόμμα Γερμανίας (ΣΚΓ, το γνωστό SPD που σήμερα συγκυβερνά με το …δεξιό CDU της Μέρκελ), να εισχωρήσει στην ηγεσία του κινήματος, με σκοπό να το στραγγαλίσει. Και πράγματι, καταφέρνει να μπει επικεφαλής του συμβουλίου των στρατιωτών και να το ελέγξει.

Αυτό, όπως και όλες οι μετέπειτα εξωφρενικές κινήσεις των ηγετών του ΣΚΓ, δεν είναι απλά κάποια “σενάρια”. Είναι πράγματα που έχουν παραδεχθεί οι ίδιοι, με υπερηφάνεια μάλιστα. Και αυτό είναι άλλο ένα θετικό στοιχείο του συγκεκριμένου βιβλίου, αφού έχει κάμποση βιβλιογραφία και από τους τότε ηγέτες του ΣΚΓ. Π.χ. για το ρόλο του εκείνη την εποχή, ο Noske έγραψε 30 χρόνια μετά στα απομνημονεύματά του: “Αν εκείνη την εποχή έπαιρνα και μετέφερα την κόκκινη σημαία της εξέγερσης, τότε από το Κίελο θ’ απλωνόταν σ’ όλη τη Γερμανία ένα κύμα που τις διαστάσεις του δεν μπορεί να υπολογίσει κανείς σήμερα. Επέλεξα να μην το κάνω”.

Νομίζω εδώ πρέπει να εξηγήσω και κάτι για τους πολιτικούς συσχετισμούς στο εργατικό κίνημα της Γερμανίας. Η Γερμανία της εποχής εκείνης είχε την πιο οργανωμένη πολιτικά εργατική τάξη του κόσμου. Το κόμμα στο οποίο παραδοσιακά ήταν οργανωμένη η μεγάλη πλειοψηφία της εργατικής τάξης της Γερμανίας και με το οποίο είχε δεσμούς δεκαετιών, ήταν το ΣΚΓ. Εκτός από αυτό υπήρχε και το Ανεξάρτητο Σοσιαλιστικό Κόμμα Γερμανίας, το ΑΣΚΓ, που είχε ιδρυθεί μετά την επανάσταση του Φλεβάρη του ’17 στη Ρωσία. Μετρούσε δηλαδή 1,5 χρόνο ζωής. Μέσα σε αυτό το κόμμα, το ΑΣΚΓ, υπήρχε, ας πούμε σαν “τάση”, η ομάδα του “Σπάρτακου”, με μπροστάρηδες την Luxemburg και τον Liebknecht. Με άλλα λόγια, οι εργαζόμενοι ή οι στρατιώτες της Γερμανίας από παράδοση σαν ηγέτες τους έβλεπαν τους ηγέτες του ΣΚΓ. Έτσι εξηγείται και το γιατί την πάτησαν. Εν μέρει δηλαδή…

Τέλος πάντων, μην τα πολυλογώ, αυτό που έγινε στο Kiel από τον Noske, μέσα στους επόμενους μήνες έγινε κανόνας για το ΣΚΓ:
Οι εργάτες μέσα από τα συμβούλιά τους και με μπροστάρηδες τα μέλη του “Σπάρτακου” όλο και βάθαιναν τις πολιτικές τους διεκδικήσεις, φτάνοντας μέχρι την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και την ίδρυση εργατικού κράτους στη Γερμανία, η ηγεσία του ΣΚΓ έμπαινε “μπροστά” σε αυτούς του αγώνες, χάρη στον κομματικό μηχανισμό της κατάφερνε να αναρριχάται κάθε φορά στην ηγεσία του κινήματος, και τότε δρούσε σαν πέμπτη φάλαγγα, επιτρέποντας στην άρχουσα τάξη να πνίξει στο αίμα τις επαναστάσεις στις διάφορες πόλεις.

Βέβαια, κάτω από την ορμή των εργαζομένων, όπως και κάτω από το δυνάμωμα του Σπάρτακου, που αποκάλυπτε από την αρχή τον ρόλο της σοσιαλδημοκρατίας, οι ηγέτες του ΣΚΓ αναγκάζονταν να υποχωρήσουν ως το έσχατο σημείο, προκειμένου να συνεχίσουν να πείθουν τους εργάτες για την αγωνιστικότητά τους.

Όταν π.χ. είχαν φτιαχτεί εργατικά & στρατιωτικά συμβούλια σε όλες τις μεγάλες γερμανικές πόλεις και διαφαινόταν πως η ανατροπή του κοινωνικοπολιτικού συστήματος ήταν αναπόφευκτη, οι ηγέτες του ΣΚΓ, σε συνεργασία με την άρχουσα τάξη, έβαλαν τον αυτοκράτορα να παραιτηθεί και σχημάτισαν “σοσιαλιστική” κυβέρνηση που την ονόμασαν “συμβούλιο των λαϊκών επιτρόπων”, ώστε να παραπέμπει σε κάτι ανάλογο μιας “κυβέρνησης των σοβιέτ”, και άρχισαν να διαδίδουν πως στη Γερμανία πλέον υπάρχει σοσιαλισμός.
Όταν μετέπειτα μπήκε στη Γερμανία το ανάλογο με την Ρωσία δίλημμα “Συντακτική Συνέλευση ή Σοβιετική Εξουσία” οι “σοσιαλιστές” του ΣΚΓ δε μπήκαν σε διαδικασία να απαιτήσουν κόντρα στις μάζες μια κανονική Συντακτική Συνέλευση, αλλά μπήκαν μπροστά ώστε να πραγματοποιηθεί στο Βερολίνο η “συνέλευση των συμβουλίων του Ράιχ”. Μόνο που χάρη στον κομματικό τους μηχανισμό κατάφεραν εκεί να έχουν την πλειοψηφία και να καταστήσουν αυτή τη συνέλευση άχρηστη ως προς την κατάληψη της εξουσίας από την εργατική τάξη.

Μου φαίνεται όμως ότι πλατιάζω πάρα πολύ.

.

Ας καταλήξω λοιπόν σε 4-5 σκέψεις που έκανα με αφορμή το συγκεκριμένο βιβλίο:
1. Η προσαρμοστικότητα των καπιταλιστών ώστε μέσω πολιτικών σχημάτων να “χώνονται” στο κίνημα προκειμένου αυτό να μην αποβεί μοιραίο για τους ίδιους. Τότε μέσω της σοσιαλδημοκρατίας, σήμερα ποιος ξέρει μέσω ποιου…

2. Η αξία του ισχυρού κομματικού μηχανισμού και της εμπιστοσύνης της εργατικής τάξης σε σένα. Πραγματικά, από άποψη πολιτικής ανάλυσης, από άποψη προπαγάνδισης, από άποψη αυτοθυσίας, δε μπορείς να καταλογίσεις κάτι στον Σπάρτακο και στους κομμουνιστές. Αλλά “έχασαν” κυρίως λόγω αυτού, ότι δηλαδή ο κομματικός μηχανισμός του ΣΚΓ ήταν τόσο ισχυρός που ο μόνος τρόπος να το εγκαταλείψουν οι εργάτες ήταν ο κάθε ένας τους να κινητοποιηθεί και να δει στην πράξη την προδοσία του ΣΚΓ. Ε, τόσο χρόνο πια δε τους δώσανε οι καπιταλιστές και το ΣΚΓ, δεν είναι ζώα!

3. Ένα ακόμη γεγονός πολύ ενδιαφέρον από θεωρητική σκοπιά είναι ότι στη Γερμανία δεν υπήρχε Κομμουνιστικό Κόμμα όταν ξεκίνησε η επανάσταση. Αυτό δημιουργήθηκε εν μέσω της επανάστασης, σαν ανάγκη της ίδιας της επαναστατικής διαδικασίας! Βεβαίως μπορεί να πει κάποιος, και δε θα έχει άδικο, πως αυτό το γεγονός υπήρξε καθοριστικό στην κατάληξη του όλου εγχειρήματος και στην ήττα. Αλλά γιατί να μην το δούμε και από την άλλη σκοπιά, την πολύ πιο δημιουργική του?
Διότι αυτή η πολιτική κατάσταση, με τις επαναστατικές δυνάμεις στις περισσότερες χώρες να είναι απλώς “τάσεις” σε ρεφορμιστικούς πολιτικούς σχηματισμούς, δεν κυριαρχεί σήμερα στις περισσότερες χώρες τις Ευρώπης?
Αν βλέπουμε αυτό όμως, τί μας κάνει να αποκλείουμε πως σε μια απότομη άνοδο του κινήματος σε αυτές τις χώρες οι “τάσεις” αυτές μπορούν μέσα από τους αγώνες απότομα να γίνουν μαζικοί πολιτικοί σχηματισμοί και με έναν καλύτερο χειρισμό από τους συντρόφους της Γερμανίας το 1918 να καθορίσουν τις εξελίξεις?

4. Η “ενότητα της αριστεράς”, ή πιο συγκεκριμένα η “ενότητα των σοσιαλιστικών δυνάμεων”, υπήρξε ένα από τα βασικότερα ιδεολογήματα της εποχής. Και είχε σε όλες τις περιπτώσεις αρνητικές επιπτώσεις.
Βέβαια όχι μόνο λόγω αυτού, αλλά και στο όνομα της “ενότητας των σοσιαλιστικών δυνάμεων” καθυστέρησε -σχετικά- ο “Σπάρτακος” από μια τάση να μετατραπεί σε μια ξεχωριστή επαναστατική οργάνωση, στο ΚΚΓ, και να παίξει έτσι πιο γρήρορα και πιο αποφασιστικά τον ρόλο της πρωτοπορίας. Στο όνομα της “ενότητας των σοσιαλιστικών δυνάμεων” η πλειοψηφία του ΑΣΚΓ συρόταν από την αρχή μέχρι το τέλος της επανάστασης πίσω από το ΣΚΓ. Και κυρίως, την “ενότητα των σοσιαλιστικών δυνάμεων” επικαλούνταν οι ξεπουλημένοι ηγέτες του ΣΚΓ απέναντι στο νεοϊδρυθέν ΚΚ, προκειμένου να “μπετονάρουν” τους εργάτες οπαδούς τους, πράγμα που σε μεγάλο βαθμό το κατάφεραν.

5. Η αξία της συνεχούς επανεκτίμησης της τακτικής μέσα στο κίνημα, το να μην θεωρείται μία στάση ως “σωστή και μη αναστρέψιμη”, το να μένεις μέσα στο μαζικό κίνημα και να επιδράς σε αυτό, ακόμα και όταν ξέρεις ότι πάει σε λάθος κατεύθυνση.
Ας αναφέρω το εξής παράδειγμα, που κατ’ εμέ θα μπορούσε να είναι άνετα και κινηματογραφικό σενάριο:

Την άνοιξη του1919, οπότε και η επανάσταση είχε πνιγεί οριστικά στο αίμα σε όλα τα μεγάλα αστικά και βιομηχανικά κέντρα, το ΚΚΓ τάχθηκε πλέον πολύ σωστά κατά της ανακήρυξης τοπικών δημοκρατιών των Συμβουλίων, αφού εκτίμησε πως αυτά πλέον δε μπορούν να οδηγήσουν άμεσα σε μια Γερμανική Δημοκρατία των Συμβουλίων, αλλά θα οδηγήσουν σε αιματοκύλισμα των εργατών σε αυτές τις περιοχές.
Εν μέσω αυτής της κατάστασης, στις αρχές του Απρίλη 1919, το Κεντρικό Συμβούλιο των Συμβουλίων των εργατών, αγροτών και στρατιωτών της Βαυαρίας τάχθηκε υπέρ της ανακήρυξης της Δημοκρατίας των Συμβουλίων της Βαυαρίας (ΔΣΒ).
Με την εγκαθίδρυση της ΔΣΒ, η γερμανική άρχουσα τάξη, που πλέον έστεκε γερά στα πόδια της έχοντας νικήσει την επανάσταση σε όλη τη Γερμανία, άρχισε να μαζεύει δυνάμεις ώστε να επέμβει και να την καταπνίξει.
Τότε οι κομμουνιστές της Βαυαρίας, χωρίς να καλλιεργούν αυταπάτες για τη δυνατότητα επιβίωσης της ΔΣΒ, η ανακήρυξη της οποίας by the way δεν είχε συνοδευτεί από τη λήψη οποιονδήποτε επαναστατικών μέτρων, αποφάσισαν να μπουν μπροστά και να οργανώσουν την άμυνα της ΔΣΒ, παίρνοντας τα απαραίτητα μέτρα, συνεχίζοντας όμως να μη συμμετέχουν στην κυβέρνηση που είχε σχηματιστεί από αναρχικούς και σοσιαλιστές.
Αυτή η δράση τους λοιπόν, μαζί με την προπαγάνδιση των θέσεών τους, ήταν τόσο αποτελεσματική και εκτιμήθηκε τόσο, που στα μέσα του Απρίλη η γενική συνέλευση των εργατών και των στρατιωτών αποφάσισε να καθαιρέσει την κυβέρνηση που είχε σχηματιστεί, δημιουργώντας στη θέση της μια επιτροπή αγώνα με επικεφαλή ένα στέλεχος του ΚΚΓ, τον Oigen Levine.
Τις επόμενες 2 βδομάδες αυτή η επιτροπή αγώνα πήρε μέτρα που έκαναν τη ΔΣΒ μια πραγματική κομμούνα, ενώ κατάφερε σε αυτό το διάστημα να οργανώσει έναν κόκκινο στρατό αποτελούμενο από 12-15.000 άντρες.
Θορυβημένη από αυτές τις εξελίξεις, η άρχουσα τάξη της Γερμανίας, με επικεφαλή τον πλέον υπουργό των στρατιωτικών Gustav Noske (ω τί έκπληξη!) δήλωσε έτοιμη να επιτεθεί με αρχική δύναμη 60.000 αντρών ενάντια στο Μόναχο.
Απέναντι σε αυτό, τα ανεξάρτητα μέλη της “επιτροπής αγώνα” της ΔΣΒ και η πλειοψηφία της συνέλευσης των εργατών και στρατιωτών κώλωσαν, για να το πω ωμά, ψηφίζοντας μέτρα που αποδομούσαν τόσο την κομμούνα που είχε αρχίσει να χτίζεται, όσο και την άμυνά της.
Μπροστά σε αυτά οι κομμουνιστές αποχώρισαν από την “κυβέρνηση” και επικεντρώθηκαν στο να κρατήσουν -όσο περισσότερο μπορούσαν- όρθια την άμυνα της ΔΣΒ.
Δε πέσαν έξω, αφού ακριβώς τότε επέλεξε ο Noske να επιτεθεί, πνίγοντας έτσι στο αίμα 100άδων νεκρών εργατών την τελευταία εστία της γερμανικής επανάστασης και ανακαταλαμβάνοντας το Μόναχο στις 3 του Μάη.
Θα μου πείτε, πώς κρίνεις ότι δικαιώθηκε η γραμμή του ΚΚΓ στη Βαυαρία, όταν όλα τα ηγετικά του στελέχη κατέληξαν νεκρά? Ε, καμιά φορά η ήττα είναι αναπόφευκτη και το θέμα είναι πώς -και αν- δίνεις τη μάχη.

“Υπάρχουν στιγμές που ο απεγνωσμένος αγώνας των μαζών, ακόμη και για μία καταδικασμένη σε αποτυχία υπόθεση, είναι αναγκαίος για την παραπέρα διαπαιδαγώγηση αυτών των μαζών και την προετοιμασία τους για τον επόμενο αγώνα”,

που έλεγε και ο θείος Λένιν.