Βιβλίο: Για τη διαλεκτική εξουσίας και επανάστασης

[get it!]

Σίγουρα ο τίτλος δημιουργεί αρκετές προσδοκίες. Θέμα εξάλλου που έρχεται και ξανάρχεται στο προσκήνιο συνεχώς.

Πάντως το σκεφτόμουνα να το αγοράσω ή όχι. Γιατί; Ε, όπως αναφέρεται ήδη στον υπότιτλο, το βιβλίο αυτό δεν είναι κάποιο ολοκληρωμένο έργο γύρω από το θέμα. Αντίθετα, πρόκειται για σκέψεις του συγγραφέα με αφετηρία το έργο του John Holloway “Ας αλλάξουμε τον κόσμο χωρίς να καταλάβουμε την εξουσία”. Και προσωπικά δε θεωρώ ιδιαίτερα σωστό να “μαθαίνω” τις απόψεις κάποιου (του Holloway εν προκειμένω) και να σχηματίζω άποψη για αυτές μέσω της κριτικής κάποιου τρίτου, ο οποίος προφανώς θα εστιάσει την κριτική του σε συγκεκριμένα σημεία…

Τέλος πάντων, εν τέλει το πήρα και το διάβασα. Απλά τονίζω πως ό,τι γράφω παρακάτω για τις απόψεις του Holloway γράφονται με την επιφύλαξη πως ό,τι ξέρω για τις απόψεις του προέρχεται από αποσπάσματα.
Πάμε παρακάτω. Θα μπω κατευθείαν στο ψητό: Θεωρώ πως το βιβλίο του Αλέξανδρου Χρύση αποτελεί μια συμπηκνωμένη, αλλά παρ’ όλα αυτά ολοκληρωμένη (για τα θέματα που θίγει) απάντηση στις επιθέσεις του John Holloway απέναντι στην μαρξιστική θεωρία. Το σημαντικό δε είναι πως οι κατηγορίες του Holloway απέναντι στο μαρξισμό, στις οποίες απαντά αυτό το βιβλίο, ακούγονται σήμερα από αρκετούς μέσα στο κίνημα, ειδικά μέσα στο νεολαιίστικο. Γι αυτό έχει και τη σημασία του σαν βιβλίο.

Αλλά ας γίνω πιο αναλυτικός:
Το βιβλιαράκι αυτό (ή να το πούμε καλύτερα “μπροσούρα” για να γίνουμε και πιο …ρετρό;) χωρίζεται σε πέντε κεφάλαια.

Το πρώτο περιέχει μια επικριτική παρουσίαση των γενικότερων χαρακτηριστικών της ιδεολογικής πλατφόρμας του Holloway. Ποιά είναι αυτά; Ο Holloway μιλάει για έναν “κριτικό” και “ανοιχτό” μαρξισμό, τον οποίο αντιπαραθέτει με τον “επιστημονικό μαρξισμό”. Και κυρίως κατηγορεί τον “επιστημονικό” ή “ορθόδοξο” (έλεος!) μαρξισμό ότι αναπαράγει την πραγμοποίηση και τις φετιχιστικές μορφές με τις οποίες γίνονται αντιληπτές οι κοινωνικές σχέσεις. Εδώ ξανασυναντώ και τον Negri, που έχει συνεργαστεί με τον Holloway σε κάποια έργα. Δε μπορώ να πω ότι παραξενεύτηκα. Ίσα ίσα, αν δεν ανέφερε ο Χρύσης ότι είχαν συνεργαστεί, θα αναρωτιόμανε πως και δεν έχουν σμίξει αυτοί οι δύο.

Το δεύτερο και το τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται (και αντικρούονται) πιο αναλυτικά οι φιλοσοφικές απόψεις του Holloway. Σε αυτά τα δύο κεφάλαια είναι κυρίως που αποκαλύπτεται ο πλήρως αντιδιαλεκτικός τρόπος σκέψης του Holloway. Τί ισχυρίζεται αυτός; Ότι αυτό που “κατέστρεψε” ουσιαστικά τον “επιστημονικό μαρξισμό”, αυτό που “καταστρέφει” και “ενσωματώνει” και κάθε άνθρωπο χωριστά στο σύστημα, είναι το ότι ενδίδει στο να περάσει από την “άρνηση” στη “θέση”. Έτσι και ο μαρξισμός, από τη στιγμή που έγινε “επιστήμη”, από τη στιγμή που εφαρμόστηκε στις κοινωνικές επιστήμες, από τη στιγμή που εξέφρασε “θέση”, έγινε ουσιαστικά ένα με τον θετικισμό, έγινε μια απλή λειτουργιστική κοινωνική θεωρία(!).
Αυτό είναι το ένα. Το άλλο είναι η υποκειμενικότητα, την οποία ο συγκεκριμένος διανοητής αποθεώνει όσο και την άρνηση. Αυτό που τον ενδιαφέρει δεν είναι μια -λιγότερο ή περισσότερο- άρνηση του παρόντος συστήματος από τους εργαζομένους ή κάποια άλλη κοινωνική ομάδα, όσο η “κραυγή” του κάθε υποκειμένου απέναντι στον καπιταλισμό που το καταπιέζει ως υποκείμενο. Μάλιστα όχι απλά δεν τον ενδιαφέρει να τεθεί ως στόχος η ανατροπή του καπιταλισμού και ένας νέος τρόπος οργάνωσης της κοινωνίας, αλλά το θεωρεί και αρνητικό, με την έννοια ότι “ο ορισμός γενικά και ο ορισμός της ταυτότητας του υποκειμένου ειδικότερα αποτελούν για τον Holloway τη στιγμή θανάτου της υποκειμενικότητας, η οποία ή θα είναι απροσδιόριστη ή θα μεταπέσει στον φετιχοποιημένο κόσμο των αντικειμένων”, που λέει και ο Χρύσης.

Φτάνουμε στο 4ο κεφάλαιο, όπου περιγράφεται σε ποιές πολιτικές θέσεις καταλήγει ο Holloway βάσει των φιλοσοφικών του θέσεων. Ε, δεν είναι και δύσκολο να το φανταστεί κανείς. Ισχυριζόμενος ότι οι μέχρι τώρα επαναστάσεις, όπως η ρωσική, στόχευαν στην κατάληψη της εξουσίας και έτσι την αναπαρήγαγαν, διατείνεται πως στόχος πρέπει να είναι η αντιεξουσία, δηλαδή η κατάλυση της εξουσίας, χωρίς όμως να μπαίνει σε ζητήματα ποιοί και κυρίως πώς θα μπορούσαν να το κάνουν αυτό.
Τί άλλο; Κάτι ακόμη πιο πρωτότυπο. Ο Holloway εκτός από την τακτική-στρατηγική του μαρξισμού αρνείται και το επαναστατικό υποκείμενο, την εργατική τάξη, καθώς και το ρόλο του κομμουνιστικού κόμματος. Συγκεκριμένα για το κόμμα η κατηγορία του είναι πως ο μαρξισμός το εμφανίζει σαν από μηχανής θεό και δεν εξηγεί πώς καταφέρνει το κόμμα να υπερβεί την πραγμοποίηση που επιβάλλει ο καπιταλισμός και να συλλάβει την ολότητα. Επίσης κατηγορεί το μαρξισμό, διότι σύμφωνα με αυτόν το κόμμα είναι κάτι το μεταφυσικό, κάτι σαν υπερήρωας της εργατικής τάξης, που έρχεται και τη σώζει.
Όσο για την ίδια την εργατική τάξη, νομίζω αυτή η φράση του ίδιου είναι αρκετή: “Ποιό κόμμα; Δεν υπάρχει καν ούτε η κοινωνική βάση για τη δημιουργία ενός τέτοιου “κόμματος””.
Κάτι άλλο; Α, ναι. Σύμφωνα με τον Holloway (αυτό το είχα ξαναδεί στον κύριο Negri), οποτεδήποτε οι δυνάμεις της εργασίας αποφασίσουν να αντισταθούν στη διαδικασία (ανα)παραγωγής του κεφαλαίου, ο καπιταλισμός είναι καταδικασμένος. Τέλος.

Όπως ίσως παρατηρήσατε, δεν αναφέρω καθόλου παραπάνω με ποιόν τρόπο απαντά σε όλα αυτά ο Αλέξανδρος Χρύσης. Ε ναι. Αυτό έγινε αφενός με τη λογική ότι “άμα θέλετε να μάθετε πηγαίντε πάρτε το” και αφετέρου διότι αυτό το πόστ θα γινόταν ακόμα πιο σιδηρόδρομος. Επιπλέον, γιατί όχι, για να τα θέσω και προς συζήτηση, αν κάποιος ενδιαφέρεται…

Θα αναφέρω μόνο το εξής γενικό σχόλιο του Χρύση για τον Holloway:
“Ο αντιεξουσιαστικός λόγος που αναδύεται από τις γραμμές του “Ας αλλάξουμε τον κόσμο χωρίς να καταλάβουμε την εξουσία” αποτελεί ρηχή αντιπαράθεση όχι προς το μαρξισμό αλλά προς μια “χοντροκομμένη καρικατούρα” του μαρξισμού που σχεδίασε ο ίδιος ο Holloway, από θέσεις ενός αναρχικού κινηματισμού, στηριγμένου σε μηχανιστικά, και με αυτή την έννοια αντιδιαλεκτικά, σχήματα.”

Να πω και δύο σχόλια για τον τρόπο γραφής του Χρύση. Πρέπει να παραδεχτώ πως ειδικά στο 2ο και στο 3ο κεφάλαιο, κάποια από τα αποσπάσματα από το βιβλίο του Holloway δε θα τα καταλάβαινα ντιπ χωρίς τα σχόλια του συγγραφέα (τα έχει αυτά ο λόγος της “μεταμοντέρνας αριστεράς”). Αυτό όμως δε σημαίνει από την άλλη πως ο τρόπος που γράφει ο Χρύσης είναι εύκολοδιάβαστος. Ειδικά σε αυτά τα κεφάλαια έχω την εντύπωση πως θα έπρεπε να γράφει πιο απλά. Στη τελική μπαίνει και το ζήτημα “σε ποιον απευθύνεται αυτό το βιβλίο”, έτσι δεν είναι;
Αυτό είναι το ένα. Το δεύτερο είναι πως, παρ’ ότι σωστά κατηγορεί το Holloway ότι τσουβαλιάζει τους πάντες κάτω από τον όρο “επιστημονικός μαρξισμός”, χωρίς να γίνεται πιο αναλυτικός, κατά κάποιον τρόπο κάνει το ίδιο όταν μιλάει για το Στάλιν και το “σταλινισμό”, τόσο στο σημείο που απαντάει στα του Holloway περί κόμματος, όσο και στον επίλογό του, χωρίς μάλιστα να παραθέτει έστω μία παραπομπή.
Αλλά μιας και πρόκειται για απλές αναφορές που δεν μπορούν και δε πρέπει να επισκιάσουν το βιβλίο, δε λέω κι εγώ κάτι παραπάνω.

Aς χώσω στο τέλος και ένα “τσιτάτο” του βιβλίου αφιερωμένο στον Σάπακα, στον RedGhost, στο Γιόχαν, στο κιτρινόμαυρο κομμούνι και στους άλλους “Ηρακλειώτες” μαθηματικούς:
“Για τους θεωρητικούς του επαναστατικού μαρξισμού, για του οποίους η διαλεκτική συνιστά την άλγεβρα και όχι την αριθμητική της επανάστασης, οι έννοιες της αστικής και της προλεταριακής εξουσίας είναι μεταξύ τους ασύμμετρες, αλλά και μη διατάξιμες σε μια άκαμπτη και προδιαγεγραμμένη γραμμική σχέση πρώτα/μετά” !!! 😆 . 😆 . 😆