Δε μπόρεσα να το βρω στο Ίντερνετ πουθενά [update: κάτι βρήκα τελικά]. Του Γιώργου Ρούση είναι, Διδάκτορα Πολιτικών Επιστημών και καθηγητή της Παντείου, από τη «Σύγχρονη Εποχή». Γράφτηκε το 1984, όταν ακόμα ήταν μέλος του Δ.Σ. του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών.
.
Ποιός ξέρει πότε ακριβώς το είχα πάρει αυτό το βιβλίο? Μέσα στις σελίδες, καθώς το διάβαζα, βρήκα μια απόδειξη που δείχνει πως το πήρα σε κάποια εκδήλωση της ΚΝΕ στη Κνωσό. Όπως δείχνει ότι το είχα πληρώσει σε δραχμές. 1000 για την ακρίβεια.
Έκτοτε έλιωνε αργά στη βιβλιοθήκη μου, μέχρι που μου ήρθε πρόσφατα, με τη συζήτηση για το σοσιαλισμό του 20ου αιώνα που θα έχουμε εν όψει συνεδρίου του χρόνου, όρεξη να του ρίξω μια ματιά.
Χρήσιμο βιβλίο, από πολλές απόψεις. Καταρχάς γιατί και ο Ρούσης που το έγραψε «ειδικεύεται» στα ζητήματα περί κράτους, δομών διοίκησης και της λαϊκής-εργατικής συμμετοχής σε αυτά.
Είναι αρκετά ολοκληρωμένο ως προς την παρουσίαση των απόψεων του Λένιν για το θέμα. Για να το συνοψίσω, όπως αναφέρεται στο βιβλίο, για τον Λένιν η γραφειοκρατία έχει 3 όψεις:
1. Αποτελεί ένα όργανο, ένα μηχανισμό που τον απαρτίζουν εκπρόσωποι της αστικής τάξης, συνδεδεμένοι με αυτήν με διάφορους τρόπους, και που αποτελούν ένα ιδιαίτερο στρώμα πάνω από τις μάζες. Το όργανο αυτό είναι όργανο της δημόσιας εξουσίας που είναι χωρισμένη από το λαό, δηλαδή είναι όργανο του κράτους.
2. Η γραφειοκρατία εμφανίζεται στα πλαίσια της σχετικής αυτοτέλειας του κράτους προς την κυρίαρχη τάξη. Έτσι τόσο οι μηχανισμοί όσο και τα άτομα που απαρτίζουν τις υψηλές βαθμιδες του κρατικού μηχανισμού δε λειτουργούν μηχανιστικά για να εξυπηρετήσουν μόνο τα συμφέροντα της τάξης που κατέχει τν πολιτική εξουσία, αλλά σ’ ένα βαθμό και για να εξυπηρετήσουν τα προσωπικά τους συμφέροντα ή τα συμφέροντα του ειδικού στρώματος στο οποίο ανήκουν.
3. Η γραφειοκρατία μπορεί να σημαίνει χαρτοβασίλειο, αναβλητικότητα, πνίξιμο στα χαρτιά, τυπική αλληλογραφία ή μ’ άλλα λόγια αυτό που έλεγε ο Μάρξ «μετατροπή του τύπου σε περιεχόμενο και του περιεχόμενου σε τύπο».
Κατά τον Λένιν λοιπόν η γραφειοκρατία με την πρώτη της όψη χάνει τη σημασία της και τείνει να εξαφανιστεί στο σοσιαλισμό, ενώ με τις υπόλοιπές τις όψεις της παραμένει και πρέπει να καταπολεμηθεί.
Στη πορεία παρουσιάζονται μέσα στο βιβλίο και κάποιες ιδιομορφίες και αλλαγές της γραφειοκρατίας κατά το πέρασμα στον κρατικομονοπωλιακό καπιταλισμό, αλλά το μεγαλύτερο μέρος αφορά τις απόψεις του Λένιν για τη γραφειοκρατία στο σοσιαλισμό.
Εκεί λοιπόν φαίνεται πως η γραφειοκρατία (για τον Λένιν) αποτελεί μεγαλύτερο «τέρας» από ότι φανταζόταν προεπαναστατικά.
Αναφέρονται επίσης τα μέτρα που παίρνονταν από το νεαρό Σοβιετικό κράτος για την αντιμετώπισή της, τα οποία δε πρόκειται τώρα να κάτσω να τα γράψω, ούτε επιγραμματικά.
Αυτά που κάνουν πάντως εντύπωση και μένουν είναι:
- η άποψη του Λένιν πως ουσιαστικά μόνο αν καταφέρουν να μάθουν στους ίδιους τους εργαζόμενους να διοικούν θα «νικήσουν το τέρας»…
- η μεγάλη του πίστη στην «λαϊκή αυτενέργεια», όπως και στο «ενστινκτό» των «εξωκομματικών προλεταριακών μαζών».
- η τεράστια σημασία που έδινε στο φαινόμενο της γραφειοκρατίας στο σοσιαλισμό και στο πώς και πόσο αυτή καθυστερεί την σοσιαλιστική οικοδόμηση.
- η απίστευτη σκληρότητα των μέτρων ενάντια στη γραφειοκρατία, ειδικά όταν αυτή αφορούσε κομμουνιστές. Έχει να κάνει βέβαια και με τη σκληρότητα της περιόδου (εμφύλιος & ανοικοδόμηση μετά από αυτόν), αλλά και πάλι είναι εντυπωσιακή.
Γενικά αυτό που μένει σαν όλη εντύπωση είναι πως, ακόμα και να μην εξαλείφονταν η γραφειοκρατία με τα μέτρα και τον τρόπο δράσης που πρότεινε ο Λένιν, η σύγκριση του τρόπου που αντιμετώπιζε το φαινόμενο της γραφειοκρατίας η νεαρή ΕΣΣΔ με τον τρόπο που την αντιμετωπίζουν ακόμα και τα σύγχρονα καπιταλιστικά κράτη είναι κυριολεκτικά η μέρα με τη νύχτα.
Και από αυτή την άποψη και μόνο δε θα έβλαπτε να του έριχναν μια ματιά ακόμα και οι κάθε λογής εχθροί του κομμουνισμού…
Τέλος εντυπωσιακός είναι ο επίλογος. Και αυτό γιατί φαίνεται μέσω αυτού η όλη αντίληψη του ΚΚΕ για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στην ΕΣΣΔ τη δεκαετία του ’80. Όπως είπα γράφτηκε το ’84 το βιβλίο. Μέσες άκρες λοιπόν αυτό που λέει ο συγγραφέας είναι πως όλες αυτές οι απόψεις του Λένιν για τη γραφειοκρατία και το κράτος εφαρμόζονται (στην ΕΣΣΔ της δεκαετίας του ’80) περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο της σοβιετικής ιστορίας κτλ.
Θα μου πείτε «σιγά τα ωά. Γνωστά πράματα».
Ε ναι, όταν όμως κάτσεις και λάβεις υπόψη το πόσο έχει κάτσει ο συγκεκριμένος άνθρωπος και έχει ξεψαχνίσει προηγουμένως τις απόψεις του Λένιν για το θέμα, και μετά σκέφτεσαι σε τί συμπεράσματα καταλήγει για τα ’80s και πού φτάσαμε 5 χρονάκια μετά, λες ΠΩΣ ΣΤΟ ΚΑΛΟ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΥΤΟ ΡΕ ΠΟΥΣΤΗ???
Φανταστείτε, μου έκανε τόσο εντύπωση που τις επόμενες μέρες απ’ όταν το τελείωσα έψαχνα μπας και βρώ κανένα mail του Ρούση για να τον ρωτήσω για τα όσα γράφει στον επίλογο. Δε βρήκα.
Τέσπα. Ιστορία μου, αμαρτία μου, τί να πώ…
A8lios Weblog 